Ziektes door de eeuwen heen (1)

Sjeng en de burenplicht

Kinderen van de duivel

Beroepsziekten

Inenten of bidden

Dood gaan en begraven worden

Van Zwarte Dood tot vogelgriep

Je bent nu 10, 11 of 12 jaar. Bij je geboorte werd je al helemaal onderzocht of je niet iets mankeerde. En in de maanden en jaren daarna ging je met je moeder of vader naar het consultatiebureau. Daar werden je groei en ontwikkeling precies gevolgd en kreeg je inentingen tegen allerlei besmettelijke kinderziektes, zoals de mazelen en de bof. Op de basisschool houden de schoolarts en haar assistente je gezondheid in de gaten.
In vroeger jaren was dat wel anders. De kans dat je ziek werd als baby of klein kind was veel groter doordat er in bepaalde periodes allerlei besmettelijke ziektes de kop op staken. Daarnaast waren er ook veel kwalen zoals longontsteking, ontstoken tanden en blindendarmontsteking. Nu zijn die onschuldig, maar toen werd je er heel ziek van of kon je er zelfs aan sterven. Dit kwam doordat de “deskundigen” niet wisten wat de artsen nu allemaal weten.
Door de eeuwen heen waren er wel allerlei mensen, die zich met zieken en ziektes bezighielden. Misschien heb je wel eens gehoord van medicijnmannen bij bepaalde Afrikaanse stammen. Deze “wijze mannen” genezen zieken door allerlei geheimzinnige handelingen uit te voeren. Vaak bezweren ze de goden of geesten en ook gebruiken ze allerlei kruiden om de ziekte te verdrijven. Zo gebeurde dit vroeger in onze streken ook door priesters. In de katholieke kerk waren er priesters die duivels konden uitdrijven. Mensen die behekst waren door de duivel kregen vaak de schuld van het ontstaan van een besmettelijke ziekte.
Ook werd gezegd dat als je ziek werd, dit een straf van God was. Zo werd in Venlo in 1615 een soort wet aan genomen, om de pest tegen te gaan, die begon met de volgende regel:

Gelijck ls de rechtveerdige Godt ons sondige menschen met de aenstekende afschuijwelicke pestilenttiaele sieckte straeft, alsoe salft hij oock wederomme die boetveerdige door sijne goetheit.

In deze verordening, die je kunt vinden in het gemeentearchief van Venlo, stonden verder allerlei voorschriften waaraan de mensen zich moesten houden als iemand een besmettelijke ziekte kreeg. Zo werd er bevolen dat iedereen die met de pest besmet was of in een huis woonde waar mensen besmet waren, niet naar de kerkdiensten mocht komen en op marktdagen ook niet naar de markt. Er waren nog veel meer regels maar toch stierven er in deze periode veel mensen aan deze “afschouwelijke ziekte, die uijtslaet duur vurige carbonckels, vlecken en sweren”.
Al die regels hielpen niet echt bij het tegengaan van deze ziekte. Men wist nog niet dat de ziekte werd verspreid door de vlooien, die zich op ratten bevonden. Deze laatste dieren zie je tegenwoordig zo goed als niet meer, maar tot ver in de negentiende eeuw waren ze overal in straten en huizen van steden en dorpen te vinden.

Naast priesters waren er ook andere mensen waar men heen ging als men ziek was.
In de Middeleeuwen waren er de geneesheren en chirurgijns. Geneesheren schreven vaak behandelingen en recepten voor zalven en kruidendranken voor. Of ze zeiden dat de patiënt een aderlating moest krijgen om het “kwade bloed” uit het lichaam te laten. Ze deden heel geleerd, zagen er heel deftig uit, maar wisten eigenlijk ook maar weinig. Het verzorgen van wonden lieten ze over aan chirurgijns. Opereren deden de chirurgijns niet. Dat mochten de barbiers (kappers, die dus behalve haren knippen ook medische handelingen verrichtten) doen.

Bloedzuigers

Brijomslagen, de brij bestond uit zemelen, water en mosterd

Laxeermiddelen

Kruiden met honing

Een kwakzalver bestrijdt hoofdpijn door met een mes een 'kei' uit het hoofd van zijn patiënt te snijden. Wat hij echt wegsnijdt, weten we niet, maar wel dat veel mensen aan dit 'keisnijden' overlijden.

Ook na 1500 werd het er niet beter op voor geestelijk gehandicapten. Maarten Luther, een leider van de hervormde kerk, zei dat krankzinnigen geen ziel hadden. Ze waren een hoop vlees waar de duivel in woonde. Je kunt je voorstellen dat duiveluitdrijvers in die tijd veel werk hadden. De gasthuizen in de steden namen wel eens geestelijk gehandicapten op, maar er bleven mensen bang om besmet te worden met de waanzin. In de zestiende en zeventiende eeuw kwamen er speciale huizen voor deze mensen, de zogenaamde dolhuizen. Hier werden de “dullen “opgesloten. In deze tijd probeerde men ook de dullen beter te maken. Men liet de gestoorde verzwakken door hem uit te hongeren of ader te laten. Verder kwamen er toestellen om de onrustige gestoorde rustig te maken.

Dwangstoel

De dwangstoel en de dwangbuis zijn hier voorbeelden van. Ook werden patiënten soms urenlang vastgebonden om ze rustig te krijgen of ze te laten lopen in het holle rad. Dit is een ronddraaiend rad waarin de patiënt moest blijven lopen. Zodra hij stopte, viel hij. De patiënte raakte dodelijk vermoeid. Dit was juist de bedoeling, want zo werd hij rustig.

Aan het einde van de achttiende eeuw ging men een beetje anders tegen onderdrukte groepen, en dus ook tegen geestelijk gehandicapten, aankijken. Ze kregen geleidelijk een iets betere behandeling. Vanaf het begin van de negentiende eeuw werd de naam krankzinnig niet meer gebruikt. Er werd voortaan onderscheid gemaakt tussen zwakzinnigen en geesteszieken. Artsen gingen zich verdiepen in de begeleiding van zwakzinnigen en er kwam onderzoek naar de oorzaken. Dokters ontdekten dat ook zwakzinnige mensen kunnen leren. Toch veranderde er in de meeste gestichten maar heel weinig. De zwakzinnigen zaten nog steeds opgesloten en dwangmiddelen worden nog steeds veel gebruikt.
In de eerste helft van de negentiende eeuw dacht men juist weer dat geestesziekte niet te genezen is. Ook ontdekte men dat het vaak in bepaalde families voorkwam en erfelijk is. Zwakzinnigen werden toen opgesloten in inrichtingen ver weg van steden en dorpen. Ze konden daar niemand kwaad doen en de “gewone” mensen hadden geen last meer van hen. Er werd niet meer geprobeerd om zwakzinnigen op te voeden of te ontwikkelen. Ze werden alleen nog verzorgd. In de omgeving van Horst heb je bijvoorbeeld in Venray het tehuis Sint-Servatius en in Koningslust Huize Savelberg. Deze huizen werden vroeger geleid door katholieke broeders of zusters.
Na 1960 kwamen er betere opleidingen, alleen gericht op zwakzinnigenzorg. Ook verdwenen de broeders en zusters uit de tehuizen. Men denkt nu dat je aan de ene kant de handicap moet accepteren maar ook moet proberen om de patiënt van alles te leren. Verstandelijk gehandicapten blijven langer thuis bij de ouders wonen en soms gaan ze ook naar de basisschool in hun eigen buurt. Als ze ouder zijn wonen ze nu vaak in gewone woonwijken. Misschien zit er op jullie school ook wel een jongen of meisje met het syndroom van Down of een andere beperking of wonen er mensen met een verstandelijke beperking in jouw wijk. Gelukkig maar dat ze nu leven en niet vroeger.
 

Mensen kunnen door allerlei oorzaken ziek worden. Door te weinig weerstand kun je ziek worden, door besmettelijke ziekten, maar ook doordat mensen werk hebben waarbij ze vaak dezelfde bewegingen moeten maken. Een ander woord voor zulke ziektes is beroepsziektes. Denk maar aan mensen die zo veel met een computer werken dat ze continu last hebben van hun handen of vingers. Vroeger hadden sommige mensen ook al beroepen waarbij ze heel vaak of lange tijd dezelfde bewegingen maakten. In Nederland hebben mensen die wat vreemd in het hoofd zijn “een klap van de molen”. In Engeland daarentegen zijn ze “as mad as a hatter” (zo gek als een hoedenmaker). Ook in Nederland kwam de hoedenmakersgekte voor. Nederland kende veel molenaars, die het risico liepen een wiek tegen het hoofd te krijgen. Engeland stond vroeger bekend om zijn hoedenindustrie. Hoedenmakers hadden grote kans op kwikvergiftiging. Ze gebruikten namelijk kwik om hoeden te stijven. Door inademing van kwikdamp liepen ze niet zelden hersenbeschadiging op. Van een Italiaanse arts verscheen in 1700 een standaardwerk over kenmerkende beroepsziekten van ruim veertig beroepen. De arts Heijermans was in 1908 de grondlegger van de arbeidsgeneeskunde in Nederland met zijn “Handleiding tot de kennis der beroepsziekten”.

Vroeger kregen notarissen en schrijvers last van de arm waarmee ze schreven. Die werd dan slap en je had er dan weinig kracht meer in. Dat werd ook wel een notarisarm genoemd. Ook telegrafisten die de seinsleutel van de telegraaf moesten bedienen, herhaalden vaak dezelfde beweging. Ze moesten heel vaak en snel achter elkaar de seinsleutel indrukken. Daarbij konden ze last krijgen van kramp, telegrafistenkramp.

Enkele honderden jaren geleden was Nederland vaak in oorlog. In de zeventiende en achttiende eeuw hadden soldaten primitieve geweren. De kogel werd door een kleine ontploffing in de loop van het geweer weggeschoten. Die ontploffing ontstond doordat een klein metalen pennetje langs een klein stuk vuursteen schraapte als de trekker werd overgehaald. Dit veroorzaakte een vonk, waardoor de lont vlam vatte. Vuursteen is een heel harde steensoort. Iemand die heel goed vuursteen kan bewerken, wordt ook wel een vuursteensmid genoemd. Zo’n vuursteensmid maakte de hele dag kleine stukken vuursteen voor in geweren. Hij deed dit door met een stenen hamer op een brok vuursteen te slaan. Bij het bewerken van een vuursteenknol sprongen er echter ook piepkleine splintertjes van af. Deze splintertjes waren zo fijn als stof en dwarrelden heel lang door de lucht. Zo ademde de vuursteensmid het stof in. Als hij dit werk dagen lang deed, kreeg hij zoveel stof binnen, dat het aan de binnenkant van zijn longen bleef plakken. Dit heet stoflongen of steenhouwerslongen. Als dit gebeurde, kon hij nog maar moeilijk ademen. Al in 1724 werd deze ziekte voor het eerst beschreven door doktoren. Mensen die metaal bewerkten, konden ook last krijgen van hun longen. Iemand die metaal bewerkt, heet ook wel een smid. Een smid werkte vaak in een vrij klein schuurtje, een smidse. Boven het gloeiend hete vuur bewerkte hij koper, ijzer of een ander metaal. Het vuur werd gestookt met veel hout of steenkool. Door de vlammen dwarrelde veel fijn stof door de smidse, dat de smid de hele dag inademde. Dan kreeg zo’n smid rokerslongen. Ook mensen die de hele dag in een steenkolenmijn werkten, konden last krijgen van hun longen. Doordat ze de hele dag steenkool in de mijn loshakten, kwam er veel stof vrij. In de nauwe, afgesloten mijnschachten waaide het niet. Ook was er geen frisse lucht. Daardoor ademden mijnwerkers de hele dag vieze lucht in, waar heel veel stof in zat. Al in 1556 schreef een Duitse arts een boek over de oorzaak van longziektes onder mijnwerkers. Tegenwoordig zijn er goede pakken en zuurstofmaskers voor mijnwerkers om hen te beschermen tegen het stof.

Rokerslongen en gezonde longen. Als je dit ziet durf je je hele leven geen sigaret meer aan te raken.

Bakkers maakten vroeger het deeg met hun handen. Zij gebruikten meel in het deeg. Dat meel is heel fijn en blijft ook lang in de lucht hangen. Doordat bakkers dit meelstof veel inademden, konden zij last krijgen van bakkersastma. Dit werd veroorzaakt doordat het meelstof zich aan de binnenkant van de longen hechtte, waardoor je moeilijker kon ademen. Bijvoorbeeld door een goede ventilatie of afzuigkap wordt het meelstof uit de lucht gezogen.

Vroeger dronken de rijkere mensen uit mooie glazen. Wijn werd in glazen flessen bewaard. Deze glazen en flessen werden door glasblazers gemaakt. Zij verhitten glas zo intens dat het begon te smelten. Dan plaatsten ze het op een holle buis, waardoor ze konden blazen. Zo konden ze er allerlei vormen van maken. Door heel lang hard in de holle buizen te blazen om glazen en flessen te maken, kregen glasblazers hele grote wangen. Zulke wangen gingen dan hangen en worden ook wel hangwangen genoemd.

Schilders gebruikten in hun verf verschillende middelen die ervoor zorgen dat verf niet hard wordt als ze in een pot zit. Zulke stoffen heten oplosmiddelen. Ze zorgden ervoor dat de lucht van verf gevaarlijk was. Schilders die de hele dag zulke giftige verfdamp inademden, kregen de schildersziekte. Dan gingen ze trillen en kregen heel slechte tanden. Ook waren ze niet meer vrolijk. Dat heet neerslachtig of droefgeestig met een moeilijk woord.

In 1472 beschreef een Duitse arts de gevaren van zilver, kwikzilver en looddampen voor de goudsmid en andere beroepen. Mensen die metalen ketels, potten en kannen maakten of repareerden, werden ook wel ketellappers genoemd. Ook zij liepen het risico een beroepsziekte te krijgen. Voor de reparatie van ketels of potten werden kleine metalen plaatjes gebruikt, die met gesmolten zink aan elkaar werden gemaakt. Zink is een soort metaal. Wanneer een brok zink wordt gesmolten, ontstaan er gevaarlijke dampen. Soms werkten ketellappers zoveel met gesmolten zink, dat zij te veel giftige zinkdampen inademden. Dan kregen zij een gevaarlijke koorts, de gietkoorts.

Linnen werd gemaakt van vlas, dat van de vlasplant afkomstig is. Bij de verwerking van vlas ontstond organische stof. Daardoor konden mensen die vlas verwerkten koorts krijgen. Deze koorts werd ook wel de vlaswerkerskoorts genoemd.

Lang geleden werd stof geweven, om bijvoorbeeld kleren van te maken. Dit werd gedaan door wevers. Ook in Horst woonden veel wevers. Wevers maakten de gekste bewegingen bij het weven, omdat ze met ingewikkelde machines moesten werken. Doordat ze uren achter elkaar zulke rare bewegingen maakten, konden de gewrichten en botten niet goed groeien. Ze raakten dan vervormd of verkromd. Zo konden wevers een uitgerekte hals krijgen of stond het hoofd scheef op de hals. Ook kon de romp scheef groeien, waardoor het hele lichaam scheef ging staan.

Kijk ook eens op:
www.medischerfgoed.nl
 

Het Luciakapelletje

De heilige Rochus was beschermheilige tegen verschillende besmettelijke ziektes waaronder de pest.

Ook de heilige Catharina beschermde tegen de pest.

 

De heilige Cornelis tegen zenuwziektes en plotselinge dood.

 

De heilige Anna werd aanbeden om kinderen te kunnen krijgen

 

En tot slot zou de heilige Antonius van Padua beschermen tegen het zogenaamde Antoniusvuur.

 

 

Het opschrift van het Luciakapelletje

"Ergotisme, Antoniusvuur en andere enge ziektes"

In veel kerken zijn de beelden van deze heiligen nog te zien. Zo kun je in de Lambertuskerk van Horst eens gaan kijken naar de volgende beelden:

De heilige Antonius Abt zou beschermen tegen de dodelijke jeukziekte ergotisme.

Sommige van deze ziektes zijn uitgestorven, andere komen ook nu nog voor. Maar meestal kunnen we ons nu tegen deze ziektes beschermen, bijvoorbeeld door ons in te laten enten. Omdat deze mogelijkheden vroeger nog niet bestonden of niet te betalen waren, zochten mensen naar andere mogelijkheden om zich te beschermen. Maar ook nu nog worden heiligen aanbeden. Kijk bijvoorbeeld eens op de site www.farida.nu/heiligenbeeldenmuseum.

Bidkapelletje of heiligenhuisje
Behalve de beelden in de kerk zijn er nog meer herinneringen aan de heiligenverering uit het verleden. Zo heeft Horst het zogenaamde Lucia-kapelletje. Dit kun je vinden aan de Afhangweg. Het kapelletje is gebouwd in 1782. Je ziet er, achter een traliehekje en glas, in een nis verschillende beelden, onder andere van de heilige Rochus en van de heilige Lucia. Dus de beschermheiligen tegen de pest en tegen de bloedloop. In de jaren 1781, 1794, 1795 en in 18811 stierven in Horst veel mensen aan de bloedloop. Het kapelletje is dus gebouwd in het jaar nadat voor het eerst veel mensen stierven aan deze ziekte. Men weet niet zeker waarom het kapelletje is gebouwd. Misschien uit dankbaarheid van een familie die gespaard is gebleven van de ziekte? Of wilde men door de bouw toekomstige rampen voorkomen? Dat laatste is in ieder geval niet gelukt! Maar nu je dit weet, is het misschien wel de moeite waard er eens een kijkje te nemen.

Wil je niet ziek worden?
Ben je benieuwd of er nog meer mogelijkheden zijn om je tegen ziektes te beschermen?
Lees dan verder op de volgende sites:

www.josef.nl
www.st-rochus.nl
www.historietilburg.nl
www.volkscultuur.nl
www.hetheiligenbeeldenmuseum.nl

Dood gaan en begraven worden

Dood?
Als je vroeger heel ziek werd, kon je niet naar het ziekenhuis toe gaan, want die waren er nog niet. Als je zo ziek was dat een dokter je niet meer beter kon maken, kon die alleen nog maar proberen vast te stellen wanneer je dood was. Maar hoe doe je dat? Bij mensen die in een oorlog waren gesneuveld, of mensen die werden vermoord, was dat niet zo moeilijk. Maar mensen die gewoon heel ziek waren en niet meer konden praten of bewegen? Als je zelfs je ogen niet meer open kon doen? Een methode die veel doktoren gebruikten, was een zachte donsveer voor de mond van de patiënt houden. Als die niet meer bewoog door het ademen, zei de dokter dat je dood was. Iemand dood verklaren, heet dat met een moeilijk woord. Sommige dokters hielden een kleine spiegel voor je mond. Wanneer de koude spiegel niet meer besloeg van de warme adem, kon de dokter je ook dood verklaren. Als je dood bent, stopt je hart met het rondpompen van bloed. Daardoor koelt je lichaam af en wordt het stijf. Als je stijf was, wisten doktoren ook zeker dat je dood was. Heel soms vergiste de dokter zich. Dan zei de dokter zei dat iemand dood was, terwijl hij nog leefde! Zo iemand kon in een heel diepe slaap liggen, verlamd zijn of in coma liggen. Stel je voor dat je ook zo ziek zou zijn en verlamd was. Wat zou je doen als je voelt dat mensen je in een lijkkist stoppen, je in de kerk jouw begrafenismis zou horen en voelde dat ze jou met de kist in je graf lieten zakken en zouden begraven? In bepaalde perioden van de zeventiende en achttiende eeuw dachten doktoren heel diep na over dit probleem. Eén van de oplossingen die ze verzonnen, was de volgende: steek een naald onder de nagel in het topje van een vinger van de zieke. Als die niet dood was, zou hij vanzelf wel laten merken dat dit pijn deed. Maar wat als je zo ziek was dat je dat niet kon laten merken, of als je verlamd was? Sommigen pakten het probleem anders aan: zij maakten een buis door het deksel van de doodskist die boven de grond uitstak. Om een vinger van de dode werd vervolgens een dun touw geknoopt. Dit touw werd door de buis naar boven geleid en aan het einde van de buis aan een belletje vastgemaakt. Als je dan per ongeluk levend was begraven, hoefde je alleen aan het touwtje te trekken, zodat iedereen op het kerkhof dat hoorde. Hopelijk waren ze er dan nog op tijd bij om de kist weer op te graven.


Opgraving van een kerkhof

Vroeger werden de meeste mensen op het kerkhof begraven, maar rijke en belangrijke mensen mochten in de kerk worden begraven. Dit was vroeger heel belangrijk, omdat de kerk het huis van God is. Als je in de kerk begraven was, dachten de mensen dat je dichter bij God in de hemel was. In en rond de Catharinakerk in Eindhoven zijn archeologen bezig met een opgraving. Het kerkhof is heel lang gebruikt, ongeveer van 1225 tot 1860. Tot 2006 waren al ongeveer 400 mensen opgegraven. Zo’n 150 mensen zijn in hun graf teruggevonden, maar er zijn ook skeletten door elkaar geschoven bij het maken van nieuwe graven. Ook in Lottum is een oude kerk van voor 1432 opgegraven. Die lag aan de Maas. Hier zijn drie mensen begraven.
De meeste mensen werden vroeger op hun rug begraven met het gezicht naar het oosten. In de bijbel staat, dat de wederopstanding van Jezus in het oosten zou plaatsvinden en dat je dat zelfs na de dood moest kunnen zien. Daarom verbood de katholieke kerk het cremeren van mensen. De overledene zou dan namelijk geen skelet meer hebben (dat was helemaal verbrand) en bij de wederopstanding Jezus niet kunnen volgen. Een uitzondering hierop is het graf van één man op het oude Eindhovense kerkhof. Die lag precies andersom begraven. Waarschijnlijk was dit een priester, want priesters moesten op de dag van de wederopstanding hun gelovigen toe kunnen spreken. Zij hoefden dan alleen maar op te staan om oog in oog met hen te komen. De skeletresten duiden inderdaad op een man tussen 65 en 78 jaar oud. Een aantal munten is meegegeven aan de gestorvenen. De munten werden in de hand gegeven of in de mond gelegd. Dit geld was bedoeld om de overtocht van het huidige leven naar het hiernamaals te betalen. De overledene moest symbolisch de rivier de Styx oversteken en de veerman Hades betalen. Tot ver na de Middeleeuwen zien archeologen ditzelfde beeld terug. Mensen deden dit een beetje stiekem, omdat dit een heidens gebruik was en van de Kerk niet mocht.

Tip:
Kijk ook eens op

http://www.eindhovenfotos.nl/catharinakerk.htm, www.archeologie.eindhoven.nl of bezoek eens één van de webcams.



 

Symboliek

Niemand weet precies wat er met je gebeurt als je dood bent en hoe het is om dood te zijn. Als je eenmaal dood bent, ben je voor altijd dood en niemand kan het navertellen. Om toch enige invloed op de dood en de overledene te kunnen uitoefenen, is de dood met een heleboel symbolen omgeven. Dit zijn speciale handelingen of spullen die worden gebruikt bij de dode. Hieronder volgen er een paar.

Kaarsen rond opgebaarde dode

Ter afschrikking van ‘lichtschuwe’ boze geesten die de macht wilden overnemen van de geest van de overledene. Het levende licht moest de ziel beschermen tegen geesten, de duivel en de machten van de duisternis.
Stro
Er zijn verschillende mensen die bang zijn voor de dood. Wat op zichzelf heel menselijk is. Bij onze heidense voorouders was dit zeer zeker in veel grotere mate het geval. Onze voorouders waren echter bang voor de dode zelf. Van de dood, zo meenden ze, ging een besmetting uit en een dode was een magisch gevaar. Vroeger legde men een stervende dan ook op stro, omdat men meende dat van stro een geesten werende kracht uitging. Dat er tegenwoordig aan dit folkloristisch gebruik geen geesten werende kracht meer wordt gehecht, behoeft geen betoog.

Meubilair

Niet alleen de mensen, ook het huis was in de rouw: de vensterluiken werden geheel of half gesloten; was er een schouw of schoorsteenmantel dan werd rondom een zwart gordijntje of val gehangen, al dan niet met een wit of blauw motiefje. Blauw was ook het servies waaruit men schonk en dronk. Waar het de gewoonte was zand op de vloer te strooien, bleef dit nu achterwege: er mocht geen bezem over de vloer gaan. De spiegels werden afgedekt evenals – zo mogelijk – alles wat teveel blonk.

Klok

Was in bepaalde streken in vroeger eeuwen iemand gestorven, dan bestond het gebruik om als het een persoon ouder dan zeven jaar ging, ogenblikkelijk de klok in huis stil te zetten, de spiegel om te draaien en de vensters of – als die er niet waren – de gordijnen neer te laten. Dit alles was geen eerbetoon, maar een middel om de vertrokken ziel (geest) te misleiden en op een dwaalspoor te zetten. De ziel immers kon proberen terug te komen. Om het huis nu tegen ongewenst gespook te beveiligen, werden de ramen gesloten. Leden van het vrouwelijk geslacht uit het sterfhuis vermomden zich in zogenaamde falies (langwerpige zwarte lappen al of niet met franjes omzoomd).

Zwarte rouwkleding

Om zich tegen geesten te beschermen, moest men zich aan de geesten gelijk maken. De mensen moesten zich dus onherkenbaar maken voor de ziel van de overledene en zich vermommen. Die ziel van de dode zou nooit naar een plek gaan waar al geesten zijn, zo dacht men. Men was bang voor de geest van de dode, die uit jaloezie om de nabestaanden zou dwalen.Volgens overlevering zou de geest van de dode de mensen niet welwillend zijn gestemd. Oorspronkelijk was de rouwkleur wit. Een geest wordt altijd afgebeeld als een witte schim. Ook in onze streken droeg men tot (na) de Tweede Wereldoorlog nog zwarte rouwkleding. Later werd alleen nog maar een zwarte band om de arm gedragen. Hier golden bepaalde tijdsperiodes voor.
Sluiten van de ogen
Men sloot de ogen van de dode uit angst voor het boze oog.